Τα αρχεία και η ιστορία των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων και κατ’ επέκταση η ιστορία της φιλανθρωπίας συγκεντρώνουν το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των ιστορικών στις μέρες μας.

Η μελέτη της ιστορίας της φιλανθρωπίας συμβάλλει στην ολοκλήρωση του ψηφιδωτού που ονομάζεται γενική ιστορία, καθώς μας πληροφορεί για όψεις της καθημερινότητας, της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και συνείδησης, αλλά και της νοοτροπίας της αστικής τάξης στα πρώτα βήματα της αστικοποίησής της. Συγχρόνως όμως μας αποκαλύπτει όψεις των κοινωνικών μεταλλαγών που συντελούνται στην Ελλάδα στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.

Η συγγραφή της ιστορίας του Χατζηκυριακείου Ιδρύματος αποτελεί από μόνη της ένα πολύ μεγάλο εγχείρημα. Γιατί η ιστορία του Ιδρύματος είναι ταυτόχρονα πολλές παράλληλες ιστορίες: η ιστορία της φιλανθρωπίας, η ιστορία των νοοτροπιών, η ιστορία της ίδιας της πόλης.

Δεν πρέπει να θεωρηθεί τυχαίο το γεγονός ότι ένα από τα μεγαλύτερα φιλανθρωπικά ιδρύματα του νέου ελληνικού κράτους δημιουργείται στην κατεξοχήν πόλη της βιομηχανίας, τον Πειραιά.

Στις βιομηχανικές πόλεις άλλωστε, το έδαφος είναι εξαιρετικά γόνιμο για την ανάπτυξη της φιλανθρωπίας, η οποία αποτελεί στην ουσία βαλβίδα εκτόνωσης των κοινωνικών ανισοτήτων.

Η απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος, με αφορμή τον εορτασμό των 100 χρόνων του, να οργανώσει Ιστορικό Αρχείο και να προχωρήσει στην παρούσα έκδοση, αποτελεί ένα ακόμα βήμα στην προσπάθεια καταγραφής και μελέτης της φιλανθρωπίας στον Πειραιά και προπομπό για την ίδρυση μόνιμης έκθεσης ιστορικών τεκμηρίων για την ιστορία του Ιδρύματος και της φιλανθρωπίας.

Ευαγγελία Μπαφούνη - Νίκος Μέλιος